ΤΣΙΟΜΠΑΝΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

ΕΟΡΤΕΣ 100ΕΤΗΡΙΔΑΣ

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η ΠΡΟΤΟΜΗ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ

ΚΟΖΑΝΗ-ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΛΑΤΕΙΑ 1962.
Έκδοση Κλ. Γρηγορούδη
(Από την προσωπική μου συλλογή)

Πολύς λόγος γίνεται εδώ και καιρό για την προτομή του Παύλου Μελά. Ύστερα από αρκετές περιπέτειες λόγω έργων κατέληξε για μία ακόμη φορά να βρίσκεται, προσεκτικά θέλω να πιστεύω, αφημένος σε κάποια αποθήκη του Δήμου και να έχει ανοίξει ένας δημόσιος διάλογος μεταξύ συμπολιτών μας για το που θα τοποθετηθεί, αρχής γενομένης από τον κύριο Γιάννη Κορκά και από τον κύριο Βασίλη Αποστόλου συγγραφέα επίσης του σχετικού βιβλίου ΄΄Προτομές – Ανδριάντες – Μνημεία Κοζάνης΄΄. Και οι δύο συγκλίνουν στην άποψη ότι η προτομή του Παύλου Μελά πρέπει να τοποθετηθεί στην Παύλου Χαρίση (δίπλα στην Τιπ-Τοπ) στο πρώην, λόγω δωρεάς στο δήμο, σπίτι του Μακεδονομάχου Νικόλαου Μαλούτα, το οποίο αφέθηκε να διαλυθεί από το χρόνο και τελικά η ζημιά να γίνει μη αναστρέψιμη για να μπορεί εύκολα στη συνέχεια να κατεδαφιστεί. Το κόστος βλέπετε συντήρησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι πολύ ακριβό.

Τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Παύλου Μελά για όσους δεν γνωρίζουν έγιναν το 1952 επί δημαρχίας Γ. Τσουμή ύστερα από πολλές ενέργειες. Διενεργήθηκε μάλιστα και έρανος με πρωτοβουλία της Επιτροπής Διεκδικήσεως Εθνικών Δικαίων και με ευθύνη της Ιεράς Μητροπόλεως. (βλέπε: Βασίλη Αποστόλου, “ Προτομές – Ανδριάντες – Μνημεία Κοζάνης “, Κοζάνη 2006). Η προτομή στήθηκε σχεδόν ακριβώς απέναντι από το Δημαρχείο, όπως βλέπετε και στη φωτογραφία, μία εικόνα από μία άλλη Κοζάνη κι από μία πλατεία που δυστυχώς δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή. (στο βάθος διακρίνεται και η πρώτη θέση της προτομής του Γ. Λασσάνη ).

H προτομή μεταφέρθηκε κάποια στιγμή επί δημαρχίας Ι. Παγούνη για την ανάπλαση της κεντρικής πλατείας, στα σχέδια της οποίας δεν είχε βλέπετε θέση, και καταχωνιάζεται στις αποθήκες του Δήμου. Ξανακάνει την εμφάνισή της το 1987 όχι όμως με τις τιμές που θα άρμοζαν αλλά κάτω από μία κωμικοτραγική αλληλουχία γεγονότων για την προσωπικότητα, τον ηρωισμό και τη θυσία του Π. Μελά. Αξίζει να αναφέρουμε τα γεγονότα για να θυμηθούν οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι. Η Εύξεινος Λέσχη Κοζάνης λοιπόν το 1986 ζήτησε από το Δήμο Κοζάνης την παραχώρηση κεντρικού σημείου για την ανέγερση μνημείου του Ακρίτα του Πόντου, στη μνήμη των χιλιάδων μαρτύρων του Ποντιακού Ελληνισμού. Η αρχική απόκριση του Δημοτικού Συμβουλίου ήταν θετική και ως κατάλληλος χώρος αποφασίστηκε να είναι η πλατεία 28ης Οκτωβρίου στα φανάρια πριν από τον Ο.Τ.Ε. Η αντίδραση όμως σκληροπυρηνικής πτέρυγας Κοζανιτών δημιούργησε τέτοιο κύμα αντίδρασης που η μόνη λύση που βρέθηκε, ώστε να μη γίνει κάτι τέτοιο, ήταν να μπει κάτι άλλο στη θέση αυτή. - Βρε τι να βάλουμε τώρα τελευταία στιγμή, βρε τι να βάλουμε; - Τον Παύλο Μελά αναφώνησε κάποιος και ιδού! Έτσι λοιπόν που λέτε ξεθάφτηκε η προτομή του Π. Μελά. Και η λύση που βρέθηκε για την Εύξεινο Λέσχη Κοζάνης, λύση που στην πορεία αποδείχτηκε και καλύτερη, ήταν η δημιουργία του μνημείου στην κορυφή του λόφου πάνω από τη Νέα Χαραυγή, μνημείο ορόσημο για την πολύπαθη ιστορία των Ποντίων. Βλέπετε όλα αυτά τα συμβάντα ελάμβαναν χώρα πριν το νόμο Καποδίστρια.

Οι περιπέτειες όμως για τον Παύλο Μελά δεν σταματούν εδώ. Τον Ιούλιο του 2007 με τα έργα ανάπλασης της πλατείας της 28ης Οκτωβρίου και του ευρύτερου ιστορικού κέντρου ξηλώνεται και πάλι, χωρίς να τοποθετηθεί προσωρινά κάπου αλλού, για να ξανακαταχωνιαστεί στις αποθήκες του Δήμου. Έκτοτε δεν επανατοποθετήθηκε, όπως και την πρώτη φορά, στο προηγούμενο σημείο μετά το πέρας των έργων, δεν ξέρω γιατί κι ας μας εξηγήσει κάποιος αρμόδιος, με αποτέλεσμα να συζητούμε τώρα για μία νέα θέση που να αρμόζει στο πρόσωπο και την ιστορία του Παύλου Μελά.

Προσωπικά την άποψη που κατατέθηκε από τους συμπολίτες μου για την οδό Π. Χαρίση τη σέβομαι απόλυτα, αλλά εκτός από τα υπέρ, όπως το γεγονός ότι αυτόν το χώρο χρησιμοποίησε ο Παύλος Μελάς ως κρησφύγετο όταν ήρθε για πρώτη φορά στην Κοζάνη το 1904, υπάρχουν και κάποιες διαφωνίες από μέρους μου. Η πρώτη είναι ότι δεν ήταν το μόνο μέρος που χρησιμοποίησε ως κρησφύγετο· υπάρχει βλέπετε και ο χώρος του δεσποτικού. Η βασική μου όμως διαφωνία είναι πως ο χώρος αυτός βρίσκεται εκτός των ορίων του ιστορικού κέντρου της πόλης. Είναι κάπως μακριά και νομίζω πως υποτιμάται έτσι η προσωπικότητά του.

Το μόνο λοιπόν σημείο που να αρμόζει και να θυμίζει κάπως αυτό της εικόνας του 1962 πιστεύω πως είναι στο ύψος της Π. Μελά 10, μπροστά από το υποκατάστημα της Εθνικής, στη διασταύρωση με την Κων/νου Παλαιολόγου, σημείο και το οποίο πρόσφατα επέλεξε ως το πλέον κατάλληλο κι ο Δήμος Κοζάνης. (βλέπε φωτογραφία).

Φώτο 03/02/2009

Ο μικρός αυτός κήπος είναι το μόνο μέρος που μπορεί να γίνει το νέο “σπίτι” του Π. Μελά. Είναι σε κεντρικό σημείο και ακριβώς μπροστά στο δρόμο που έχει το όνομά του. Πρέπει επίσης ο χώρος να φροντιστεί όσο το δυνατόν περισσότερο ώστε να θυμίζει έστω και κάτι από την πρώτη εικόνα. Αφήνοντας λοιπόν την παραπάνω φωτογραφία στα μάτια του καθενός, φαντάζει σχεδόν αφελές να πούμε ότι χωροθετικά το σημείο που πρέπει να τοποθετηθεί φωνάζει από μόνο του. Αντί λοιπόν η κατασκευή της βάσης να γίνει έτσι ώστε να βρίσκεται στο κέντρο από το παρκάκι μπροστά από τους θάμνους και με βλέμμα προς τη διασταύρωση των οδών Π. Μελά και Κων/νου Παλαιολόγου προτιμήθηκε η λύση, κι απορώ με ποια λογική το επέλεξαν, να τοποθετηθεί το βάθρο τέρμα δεξιά εφαπτόμενο με το πεζοδρόμιο της Κων/νου Παλαιολόγου (βλέπε φώτο παρακάτω). Εκτός κι αν αυτό που βλέπω δεν είναι το βάθρο για την προτομή του Παύλου Μελά αλλά η βάση ενός νέου περίπτερου στη θέση αυτού που προϋπήρχε ας πούμε.

26/08/2009

Είμαστε λοιπόν οριακά. Αν κρατηθεί το βάθρο ως έχει θα μιλήσουμε κάποια στιγμή στο μέλλον για νέα κατασκευή και αλίμονο (!) για νέα αποκαθήλωση. Επειδή λοιπόν η τσέπη κανενός από τους συμπολίτες μας δεν αντέχει άλλες κακοτεχνίες φροντίστε για την άμεση διόρθωση του κραυγαλέου λάθους τώρα που είναι στο μπετό γιατί μετά και η επανόρθωση θα είναι ασύμφορη αλλά κυριότερο και σημαντικό το αποτέλεσμα δεν θα μας τιμά.

Είναι καθήκον μας να αποδώσουμε στον Παύλο Μελά τις τιμές που του αρμόζουν. Η θυσία του για την πατρίδα υπήρξε αυτή που έδωσε στην περιοχή μας την ελευθερία κι αποτέλεσε το πιο σημαντικό γεγονός για την εξέλιξη του μακεδονικού αγώνα αφυπνίζοντας και ξεσηκώνοντας τους Έλληνες της ελεύθερης τότε Ελλάδας. Συνεχείς μετακινήσεις των προτομών που μου θυμίζουν παιχνίδι ούτε καν από σκάκι αλλά από τάβλι δεν κάνουν τίποτε περισσότερο από το να προσβάλλουν εμάς τους ίδιους. Είναι μοναδική ευκαιρία λοιπόν την 11η Οκτωβρίου που μας έρχεται, ημέρα ορόσημο για την πόλη μας και για την ιστορία του μακεδονικού αγώνα, να αποκαταστήσουμε τη μνήμη του Π. Μελά με τα νέα, αν και πολλοστά, αποκαλυπτήρια της προτομής του σε μία σεμνή τελετή δίχως βαρύγδουπες δηλώσεις. Επιπλέον και σημαντικότερο η πόλη που τιμά τους ήρωές της δεν τους αφήνει ούτε για μία μέρα αποκαθηλωμένους. Η μετακίνησή τους σε άλλο σημείο μέχρι να ολοκληρωθεί οποιοδήποτε έργο είναι αυτό που θα άρμοζε κι όχι η 25 μηνών παραμονή σε αποθήκες. Έτσι θα έπρεπε να πράξετε και κρατήστε το για το μέλλον. Η μη απόδοση των απαραιτήτων τιμών δεν θίγει κανέναν άλλον εκτός από εμάς καθώς για τον Π. Μελά ισχύει όσο για ελάχιστους η ρήση του Θουκυδίδη στον επιτάφιο του Περικλέους πως «ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος». Κι ο Παύλος Μελάς υπήρξε ευπατρίδης, ανδρείος και ευγενής όσο σχεδόν κανένας άλλος. Είναι ο δικός μας εθνικός ήρωας.

ΤΣΙΟΜΠΑΝΟΣ Μ. ΙΩΑΝΝΗΣ
Αρχαιολόγος – Ιστορικός Α.Π.Θ.